Trong bối cảnh hiện nay, mô hình bệnh tật đang chuyển mình với sự gia tăng của các bệnh không lây nhiễm, bên cạnh các bệnh truyền nhiễm. Những bệnh lý này đang tạo ra gánh nặng lớn cho các quốc gia trên toàn thế giới với khoảng 75% ca tử vong hàng năm liên quan đến các bệnh không lây nhiễm.
Rối loạn tâm thần nằm trong số những bệnh không lây nhiễm phổ biến nhất, với xu hướng gia tăng đáng kể. Theo ước tính của WHO năm 2019, cứ 8 người thì có 1 người đối mặt rối loạn tâm thần, trong đó rối loạn lo âu và trầm cảm là hai tình trạng thường gặp nhất.
Đặc biệt, đại dịch Covid-19 đã làm bộc lộ một cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần toàn cầu, dẫn đến sự gia tăng căng thẳng cấp tính và mãn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm thần của hàng triệu người. Năm 2020, số lượng người mắc rối loạn lo âu và trầm cảm đã gia tăng, kéo theo lo ngại về gia tăng tỷ lệ tự tử.
Mặc dù có nhiều biện pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả được đưa ra, nhưng thực tế là nhiều người đối mặt rối loạn tâm thần vẫn chưa được tiếp cận dịch vụ chăm sóc cần thiết. Chỉ khoảng 29% người bệnh được điều trị và trong số những người bị trầm cảm, chỉ có 1/3 được chăm sóc sức khỏe tâm thần chính thức.
Theo số liệu từ UNICEF Việt Nam và Bộ GD&ĐT, tỷ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần phổ biến ước tính đạt 14,9% dân số, tương đương khoảng 15 triệu người. Trong đó, trầm cảm và lo âu chiếm tỷ lệ cao từ 5 đến 6%, trong khi các rối loạn tâm thần khác như rối loạn lưỡng cực và rối loạn tâm thần liên quan đến sử dụng rượu, bia cũng đang gia tăng.
Đặc biệt, kết quả nghiên cứu công bố vào tháng 12/2023 đã chỉ ra rằng từ 15-30% thanh thiếu niên Việt Nam đang phải đối mặt với các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Đây là dấu hiệu cảnh báo về một thực trạng đáng lo ngại khi nhiều trẻ em và thanh thiếu niên đang vật lộn với những khó khăn về tâm lý, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày và sự phát triển toàn diện của họ.
Nghiên cứu này nhấn mạnh sự cần thiết của các chính sách và chương trình hỗ trợ cho những người đang phải đối mặt rối loạn tâm thần, nhằm giảm bớt gánh nặng và đem lại hy vọng cho thế hệ trẻ tương lai. Cùng với sự hợp tác chặt chẽ của các cơ quan y tế và giáo dục, việc tăng cường nhận thức và cung cấp các dịch vụ chăm sóc tâm thần chất lượng sẽ giúp cải thiện sức khỏe tâm lý của cộng đồng, đặc biệt là đối với các đối tượng dễ tổn thương như trẻ em và thanh thiếu niên.
Theo chuyên gia tâm lý Lương Thị Ngư từ Phòng khám Bác sĩ Gia đình 4.0 Med 247, nguyên nhân gây ra các vấn đề sức khỏe tinh thần ở giới trẻ rất đa dạng. Chúng có thể bắt nguồn từ các yếu tố sinh học, nhưng cũng bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố bên ngoài như môi trường sống, áp lực kinh tế hay những điều trăn trở trong các mối quan hệ cá nhân. Việc lệ thuộc quá nhiều vào mạng xã hội, cùng với việc thiếu hoạt động thể chất càng khiến tình trạng sức khỏe tinh thần trở nên nghiêm trọng hơn.
Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhấn mạnh rằng chăm sóc sức khỏe tâm thần không chỉ là trách nhiệm của một cá nhân hay một cấp bậc hành chính nào, mà là vấn đề của toàn xã hội. Điều này có nghĩa là mỗi người dân, gia đình, cộng đồng cũng như các cơ quan chính quyền và tổ chức xã hội từ trung ương đến địa phương đều có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và nâng cao sức khỏe tâm thần.
Để thực hiện điều này, cần áp dụng nhiều giải pháp đồng bộ như nâng cao nhận thức cộng đồng, khuyến khích các hành vi lành mạnh, bảo đảm an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo và chuẩn bị ứng phó hiệu quả với các thiên tai, thảm họa. Khi gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm thần, trách nhiệm của ngành y tế và xã hội là giảm nhẹ tình trạng bệnh, hướng tới việc điều trị hiệu quả và phục hồi hoàn toàn cho người bệnh.
Hiện nay, hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần tại Việt Nam đang được củng cố và hoàn thiện hơn bao giờ hết. Nổi bật trong số đó là hai bệnh viện tâm thần tuyến trung ương: Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1 và Bệnh viện Tâm thần Trung ương 2, cùng với Viện Sức khỏe tâm thần Quốc gia, tất cả đều hoạt động với mục tiêu nâng cao chất lượng chăm sóc và điều trị cho những người gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Trong bối cảnh phải đối mặt rối loạn tâm thần cùng với sự cô lập và tự phản ánh bản thân, nhiều người mới bắt đầu nhận thức rõ hơn về tình trạng tâm lý của mình. Những phương pháp chữa lành như thiền, viết nhật ký, hay kết nối với thiên nhiên đang trở thành lựa chọn phổ biến, giúp mọi người thanh lọc tâm hồn và cân bằng cảm xúc.
Tại một buổi thiền trị liệu với liệu pháp “tắm âm thanh“, người tham gia không chỉ giải tỏa cảm xúc mà còn chia sẻ những giọt nước mắt và cái ôm ấm áp, tạo ra một không gian truyền năng lượng tích cực.
Trong số những người trẻ 2k, Như Phương và Tuấn Hùng là hai ví dụ điển hình trong vấn đề đối mặt rối loạn tâm thần. Họ đã từng trải qua những giai đoạn khó khăn và tiêu cực trong cuộc sống, nhưng giờ đây họ đang nỗ lực không ngừng để chữa lành cho bản thân và lan tỏa sự chữa lành đến những người xung quanh. Theo Bộ Y tế, một trong những hành động đầu tiên để nâng cao sức khỏe tâm thần là nhận ra và chia sẻ cảm xúc của chính mình.
Giai đoạn từ năm 2020 đến nay đã là một thử thách lớn cho tất cả chúng ta, nhưng sức khỏe tinh thần ngày càng nhận được sự quan tâm và hỗ trợ từ cộng đồng. Hãy nhớ rằng, trong hành trình chữa lành này, bạn không hề đơn độc. Khi cả hai yếu tố sức khỏe tinh thần và đời sống vật chất này được cân bằng, con người sẽ cảm thấy mạnh mẽ hơn từ bên trong, góp phần tạo ra một cuộc sống tràn đầy năng lượng và ý nghĩa.
