Mỗi người luôn phải đối mặt với vô vàn áp lực từ công việc, học tập cho tới các mối quan hệ cá nhân. Những áp lực này kéo dài có thể khiến tinh thần trở nên kiệt quệ, dẫn tới lo âu, căng thẳng, trầm cảm hoặc rối loạn giấc ngủ. Lúc này, các phương pháp trị liệu tâm lý như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) được xem là lựa chọn hiệu quả và an toàn, giúp người bệnh học cách làm chủ suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của mình.
- Rối loạn lưỡng cực: Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết?
- Bệnh trầm cảm có hết không? Đối tượng nào dễ mắc?
- Đa cảm xúc là gì? Cách kiểm soát và cân bằng tinh thần
Vậy liệu pháp hành nhận thức hành vi này là gì? Hiệu quả gì cho tinh thần người bệnh. Hãy cùng cố vấn chuyên môn TS BS CKII Nguyễn Thị Thanh Hương tìm hiểu sâu hơn qua bài viết ngày hôm nay.
Liệu pháp nhận thức hành vi là gì?
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một phương pháp trị liệu tâm lý hiện đại, tập trung vào việc thay đổi nhận thức (suy nghĩ) để từ đó điều chỉnh cảm xúc và hành vi theo hướng tích cực hơn.
CBT cho rằng “Không phải sự việc khiến chúng ta khổ đau, mà là cách chúng ta nhìn nhận và phản ứng với sự việc đó”. Ví dụ, hai người cùng đối diện với thất bại trong công việc. Một người nghĩ “Tôi chẳng bao giờ thành công” họ cảm thấy tuyệt vọng và bỏ cuộc. Trong khi người khác nghĩ “Thất bại này giúp tôi biết mình cần thay đổi điều gì” và họ học được bài học và tiếp tục nỗ lực.
Liệu pháp nhận thức hành vi giúp con người hiểu rõ mối liên hệ giữa suy nghĩ, cảm xúc và hành vi, từ đó học cách kiểm soát chuỗi phản ứng tâm lý này để duy trì sự cân bằng tinh thần. Phương pháp này được phát triển từ thập niên 1960 bởi bác sĩ Aaron T. Beck – một trong những nhà tâm lý học nổi tiếng nhất thế kỷ XX. Đến nay, CBT đã được áp dụng tại hơn 70 quốc gia và được xem là liệu pháp tâm lý hàng đầu trong điều trị lo âu, trầm cảm, rối loạn lo âu, mất ngủ,..
Quy trình trị liệu bằng liệu pháp nhận thức hành vi
Một chương trình liệu pháp nhận thức hành vi thường kéo dài từ 8–20 buổi, mỗi buổi khoảng 45–60 phút, tùy theo tình trạng tâm lý và mục tiêu điều trị của từng người. Điều quan trọng là quy trình này cần được thực hiện bởi các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần được cấp chứng chỉ đào tạo chuyên sâu về CBT để đảm bảo hiệu quả và an toàn cho người bệnh.
Các giai đoạn trị liệu thường gồm:
- Đánh giá và xác định vấn đề: Chuyên gia cùng người bệnh phân tích tình huống gây khó khăn (như lo âu, mất ngủ, tự ti…) và xác định mục tiêu điều trị cụ thể, rõ ràng.
- Nhận diện suy nghĩ tiêu cực: Người bệnh được hướng dẫn ghi lại những dòng suy nghĩ lặp lại trong đầu, thường xuất hiện nhanh và vô thức như “Tôi không đủ giỏi” hay “Ai cũng nghĩ xấu về tôi”.
- Thách thức và điều chỉnh nhận thức sai lệch: Dưới sự hướng dẫn của chuyên gia, người bệnh học cách “kiểm chứng” tính hợp lý của những suy nghĩ đó. Ví dụ: “Liệu có bằng chứng nào chứng minh điều này?” hoặc “Có cách nhìn nào khác tích cực hơn không?”.
- Thực hành hành vi mới: Khi nhận thức thay đổi, hành vi cũng được điều chỉnh. Người bệnh sẽ tập luyện phản ứng mới trong đời sống thực tế như giao tiếp cởi mở hơn, chủ động hơn trong công việc, hoặc học cách đối mặt thay vì né tránh nỗi sợ.
- Theo dõi và củng cố tiến triển: Sau quá trình trị liệu, chuyên gia giúp người bệnh duy trì thói quen tích cực, củng cố kỹ năng kiểm soát cảm xúc để tránh tái phát.
Liệu pháp nhận thức hành vi phù hợp với ai?
CBT phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau, không chỉ những người mắc bệnh lý tâm thần nặng mà còn cả những người bình thường đang chịu áp lực tinh thần hoặc gặp khó khăn trong việc quản lý cảm xúc.
Người thường xuyên lo âu, căng thẳng
CBT đặc biệt hiệu quả cho người chịu áp lực công việc, học tập hoặc trách nhiệm gia đình khiến cơ thể và tâm trí thường xuyên mệt mỏi. Phương pháp giúp họ hiểu rằng sự lo lắng không xuất phát từ hoàn cảnh bên ngoài, mà từ cách họ diễn giải vấn đề. Bằng cách học cách thay đổi nhận thức, người bệnh có thể giảm bớt sự căng thẳng nội tâm, điều hòa hơi thở, bình tĩnh hơn trước thử thách và từng bước lấy lại năng lượng tích cực.
Người bị trầm cảm, mất động lực
Với người trầm cảm, liệu pháp nhận thức hành vi đóng vai trò quan trọng trong việc phá vỡ “vòng lặp tiêu cực” giữa suy nghĩ – cảm xúc – hành vi. Họ học cách nhận diện những suy nghĩ sai lệch như “Tôi chẳng làm được gì” hoặc “Mọi thứ đều vô nghĩa”, từ đó dần thay đổi góc nhìn, khơi lại niềm tin và giá trị bản thân.
Nhiều nghiên cứu cho thấy CBT giúp giảm đáng kể các triệu chứng trầm cảm nhẹ đến trung bình, đặc biệt khi được kết hợp với thuốc hoặc liệu pháp hỗ trợ khác.
Người bị rối loạn giấc ngủ
Một dạng chuyên biệt của CBT là CBT-I được xem là liệu pháp hàng đầu trong điều trị mất ngủ. CBT-I giúp người bệnh hiểu rõ mối quan hệ giữa lo âu và giấc ngủ, đồng thời học cách thiết lập lại thói quen ngủ lành mạnh như: đi ngủ đúng giờ, tránh dùng điện thoại trước khi ngủ và thực hành kỹ thuật thư giãn trước giấc ngủ.
Sau 4–6 tuần trị liệu, phần lớn người bệnh cho biết giấc ngủ sâu hơn, thời gian ngủ được kéo dài và chất lượng giấc ngủ được cải thiện rõ rệt mà không cần phụ thuộc vào thuốc an thần.
Người mắc chứng lo âu xã hội, ám ảnh hoặc hoảng sợ
Những người mắc rối loạn lo âu xã hội thường sợ đám đông, sợ bị phán xét hoặc sợ làm sai. Liệu pháp nhận thức hành vi giúp họ đối diện dần với nỗi sợ hãi trong môi trường an toàn, đồng thời học cách kiểm soát nhịp thở và phản ứng cơ thể khi lo lắng.
Theo hình ảnh học não bộ, CBT có thể giúp điều hòa hoạt động của vùng não liên quan đến phản ứng sợ hãi, như amygdala từ đó giúp người bệnh bình tĩnh hơn, giảm cường độ hoảng sợ và tự tin giao tiếp hơn.
Người muốn cải thiện bản thân và kiểm soát cảm xúc
Không chỉ là liệu pháp điều trị, CBT còn là một công cụ phát triển bản thân. Nhiều người áp dụng CBT để học cách phản ứng bình tĩnh hơn trước áp lực, giao tiếp tích cực, và làm việc hiệu quả hơn. Phương pháp này giúp người thực hành hiểu rõ bản thân, tăng khả năng tự nhận thức và sống chủ động hơn, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và các mối quan hệ xã hội.
Vai trò của liệu pháp hành vi
Liệu pháp nhận thức hành vi không chỉ giúp điều trị rối loạn tâm lý, mà còn mang lại tác động toàn diện đến sức khỏe tinh thần lâu dài.
Giúp ổn định cảm xúc, tránh phản ứng cực đoan
CBT giúp con người hiểu rằng cảm xúc không phải là điều cần loại bỏ, mà là tín hiệu để nhận biết điều gì đang diễn ra bên trong mình. Khi có kỹ năng nhận diện và xử lý cảm xúc, họ sẽ không còn phản ứng thái quá hay buông xuôi khi gặp vấn đề.
Ví dụ, khi bị chỉ trích, thay vì giận dữ hoặc thu mình, người được trị liệu CBT sẽ biết tạm dừng, đánh giá lại tình huống và phản ứng phù hợp. Việc học cách phản ứng có ý thức thay vì phản ứng tự động giúp họ duy trì sự bình tĩnh, từ tốn và kiểm soát trong mọi tình huống.
Tăng khả năng phục hồi và thích ứng tâm lý
Với liệu pháp này giúp người bệnh rèn luyện sức bật tinh thần, khả năng phục hồi và thích nghi sau khó khăn. Người được trị liệu học cách nhìn nhận vấn đề khách quan hơn, không phóng đại hay bi kịch hóa sự việc. Họ hiểu rằng khó khăn chỉ là một phần của cuộc sống, và bằng sự kiên định cùng tư duy tích cực, họ có thể vượt qua bất kỳ thử thách nào.
Giúp giảm stress và hỗ trợ cải thiện giấc ngủ
Như nhiều đánh giá thì CBT có thể giúp điều hòa hoạt động của vùng não liên quan đến căng thẳng (như amygdala) và tăng cường chức năng của vỏ não trước trán (PFC) nơi điều khiển lý trí và kiểm soát cảm xúc. Nhờ đó, người bệnh cảm thấy thư giãn, giảm căng thẳng và dễ đi vào giấc ngủ hơn. Ngoài ra, khi tâm trí ổn định, hiệu suất làm việc và khả năng tập trung cũng được cải thiện đáng kể – một lợi ích thứ phát quan trọng của CBT.
Củng cố sự tự tin và nâng cao mối quan hệ xã hội
CBT khuyến khích người bệnh tự đánh giá lại giá trị bản thân một cách công bằng, thay vì quá khắt khe hoặc so sánh với người khác. Khi tự tin hơn, họ trở nên cởi mở, giao tiếp tích cực và dễ dàng xây dựng các mối quan hệ lành mạnh. Việc hiểu rõ bản thân cũng giúp họ giảm kỳ vọng phi thực tế, học cách chấp nhận bản thân, tha thứ cho lỗi lầm và sống hòa hợp hơn với những người xung quanh.
Siro thảo dược Harman Tuệ Tĩnh
Không chỉ những người trung niên hay cao tuổi mới trằn trọc mỗi đêm, mà ngay cả giới trẻ, nhân viên văn phòng và học sinh, sinh viên cũng đang phải đối mặt với tình trạng khó ngủ, ngủ không sâu, thức giấc giữa đêm hoặc mệt mỏi sau khi tỉnh dậy. Áp lực công việc, căng thẳng tinh thần, thói quen dùng điện thoại trước khi ngủ hay làm việc muộn khiến não bộ luôn trong trạng thái kích thích, làm rối loạn nhịp sinh học tự nhiên và khiến giấc ngủ trở nên chập chờn, không trọn vẹn.
Hiểu rõ thực trạng đó, Dược phẩm Tuệ Tĩnh đã cho ra mắt sản phẩm Harman Tuệ Tĩnh, một sản phẩm hoàn toàn từ thảo dược tự nhiên, kết hợp tinh hoa của y học cổ truyền với công nghệ hiện đại. Harman Tuệ Tĩnh mang đến một giải pháp toàn diện và an toàn cho những người muốn cải thiện giấc ngủ nhẹ nhàng, thư giãn.
Điểm nổi bật của sản phẩm nằm ở công thức kết hợp 5 thảo dược quý: Lạc Tiên, Lá Sen, Vông Nem, Đinh Lăng và Xuyên Khung. Nhờ sự phối hợp hài hòa, sản phẩm vừa giúp an thần, thư giãn thần kinh, vừa cải thiện tuần hoàn máu lên não, giúp người dùng dễ đi vào giấc ngủ và ngủ sâu hơn.
Harman Tuệ Tĩnh được bào chế dưới dạng siro, giúp cơ thể hấp thu nhanh hơn, giảm gánh nặng cho dạ dày và mang lại cảm giác dễ chịu khi sử dụng. Dạng siro còn giúp tác động nhanh đến hệ thần kinh trung ương, hỗ trợ an thần nhẹ, thư giãn cơ thể, từ đó người dùng cảm nhận được giấc ngủ tự nhiên hơn chỉ sau một thời gian ngắn.
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là phương pháp tâm lý học giúp con người thay đổi cách suy nghĩ, điều chỉnh cảm xúc và hành vi để sống tích cực hơn. Đây không chỉ là liệu pháp điều trị lo âu, trầm cảm hay mất ngủ, mà còn là kỹ năng giúp con người hiểu, chấp nhận và phát triển bản thân toàn diện.
Để được tư vấn chi tiết và hướng dẫn sử dụng sản phẩm phù hợp, vui lòng liên hệ Hotline miễn cước 1800 2295 hoặc truy cập website Dược phẩm Tuệ Tĩnh để được hỗ trợ miễn phí.
